Sabahattin Ali’nin tüm öykü ve romanları gibi, Kuyucaklı Yusuf da gerçek yaşamdan kurgulanmıştır. Sabahattin Ali’nin cezaevinden koğuş arkadaşlarından biridir Kuyucaklı Yusuf. 
Roman, Aydın’ın Nazilli kazasına yakın Kuyucak köyünde 10 yaşlarındaki Yusuf’un anne ve babasının katledilişi ile başlıyor. Yusuf, olay sırasında evdedir ve tüm olanlara tanık olur, hatta eşkıyalarla boğuşurken sağ elinin başparmağından olur. Zorbalığın ve adaletsizliğin karşısında çaresizliğin ilk deneyimidir Yusuf’un yaşadığı. Devamı da gelecektir.
Edremit’te romanın baş karakterleri olan Yusuf ile Muazzez'in aşkı etrafında gelişen eser, romantik felsefeden kaynaklanan zengin ve fakir, zalim ve mazlum, köy ve kent, medeniyet ve tabiat arasındaki karşıtlıklardan beslenir.
Romanın sonunda Yusuf'un kasabadaki eşraf ve bürokrat temsilcilerini öldürerek atını dağlara doğru sürmesi nedeniyle eser, Türk edebiyatındaki başkaldırı ve eşkıya romanlarının öncüsü kabul edilir.